 |
مقاله برگزیده
پیشینه نماز جمعه
نماز جمعه ، نمازی دو رکعتی با دو خطبه پیش از آن، که به جای نماز ظهر در روز جمعه به جماعت اقامه می‌شود و در صورت وجود شرایطی، شرکت کردن در آن برای مسلمانان واجب است.
این نماز ، پس از نمازهای پنج‌گانه ، مهم‌ترین نماز به شمار می‌رود.
برگزاریِ باشکوه نماز جمعه در طول تاریخ اسلام ، همواره از مهم‌ترین نمادهای هم‌بستگی مسلمانان شناخته می‌شده است.
اولین نماز جمعه
بر پایه برخی احادیث ، نماز جمعه قبل از هجرت و در سال دوازدهم بعثت در مکه تشریع شد.
← امامت مصعب بن عمیر
در این سال، پیامبر اکرم صلی اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم، که امکان برگزار کردن نماز جمعه را در مکه نداشت، در نامه‌ای از مُصعَب بن عُمَیر خواست که نماز جمعه را در مدینه اقامه کند.
← امامت اسعد ین زراره
بر اساسِ گزارشی دیگر، نخستین نماز جمعه را اسعد بن زُرارَه در مدینه اقامه کرد.
بنا بر این گزارش، انصار پیشنهاد کردند که روز جمعه روز اجتماع مسلمانان تعیین شود، مانند یهود که روزهای شنبه و نصارا که روزهای یک‌شنبه گرد هم می‌آیند.
برخی، در جمع میان این دو گروه از احادیث، گفته‌اند که اولین نماز جمعه به دعوت اسعد بن زراره و به امامت مصعب بن عمیر اقامه شد.
← امامت پیامبر (ص)
شماری از مؤلفان، نخستین اقامه کننده نماز جمعه را شخص پیامبر اسلام دانسته و گفته‌اند که این نماز در نخستین جمعه پس از هجرت به مدینه، در قبیله سالم بن عَوْف و در وادی زانوناء برپا شد.
برخی دیگر، با توجه به احادیث یاد شده، این نماز را نخستین نماز جمعه پیامبر اکرم دانسته‌اند نه اولین نماز جمعه در صدر اسلام.
دومین مکان اقامه نماز جمعه
پس از شهر مدینه ، اولین مکانی که در آن نماز جمعه برگزار شد، روستای عبدالقیس در بحرین بود.
اقامه نماز جمعه پس از عصر نبوی
پس از عصر نبوی ، بر اساس گزارش‌های تاریخی، اقامه نماز جمعه در دوره خلفای نخستین و نیز در دوره حکومت حضرت علی (۳۵ـ۴۰) و امام حسن (سال ۴۰) علیهماالسلام متداول بود.
در دوران امویان (۴۱ـ۱۳۲)، عباسیان (۱۳۲ـ ۶۵۶) و حکومت عثمانیان نیز نماز جمعه را خلفا یا کارگزاران آن‌ها اقامه می کردند که با خطبه خواندن به نام خلیفه وقت یا دعا کردن برای او همراه بود.
نصب امامان جمعه در زمان خلفا
خلفا، امامان جمعه مرکز خلافت را منصوب می‌کردند و انتخاب خطبای جمعه ولایات بر عهده امیران و والیان بود.
حضور ائمه شیعه در نماز جمعه
بر پایه برخی احادیث، امامان شیعه علیهم‌السلام و پیروان ایشان، از باب تقیه یا به دلایلی دیگر، گاه در مراسم نماز جمعه شرکت می‌کردند.
هم‌چنین گاهی مخالفان حکومت‌ها، برای ابراز مخالفت خود، از شرکت کردن در نماز جمعه خودداری می‌نمودند.
حاضر نشدن در نماز جمعه سابقه‌ای ناخوشایند برای اشخاص به‌شمار می‌رفت.
اقامه نماز جمعه
← مکان‌های اقامه
نمازهای جمعه معمولاً در مسجد جامع هر شهر ــ که گاه به نام‌هایی چون مسجد اعظم ، مسجد جماعت ، مسجد جمعه و مسجد آدینه نیز خوانده می‌شد برگزار می‌گردید.
جامع خوانده شدن این مساجد به سبب برگزار شدن اجتماعاتی مانند نماز جمعه در آن بوده است.
← اقامه در مساجد متعدد
گاه عواملی، مانند رشد و توسعه شهرها، وجود فِرَق و مذاهب گوناگون در یک شهر و ملاحظات سیاسی و امنیتی حکم‌رانان، موجب می‌شد که در یک شهر چندین نماز جمعه برگزار شود.
به گزارش ابن بطوطه ، در قرن هفتم در یازده مسجد بغداد نماز جمعه برپا می‌شد.
در دوره ممالیک ، به‌سبب فزونی جمعیت، نماز جمعه در مساجد محلی و مدارس نیز برگزار می‌شد.
(ادامه)
